Ambliopi göz tembelliği olarak anılan ve görme keskinliğinde tek veya iki taraflı belirgin düşüklükle karakterize olan bir durumdur.
Eğer bir göz, gözlükle ve ameliyatla düzeltilmesine rağmen tam göremiyorsa ve iki göz arasında 2 sıra ve daha fazla görme gücü farkı varsa göz tembelliğinden ( AMBLİYOPİ ) bahsedilir ve kişinin üç boyutlu görmesi bozulur. Sonuç olarak ambliopi, görmenin organik bir lezyon olmaksızın tek veya iki taraflı azalmasıdır.
GÖZ TEMBELLİĞİNİN NEDENLERİ NELERDİR?
Ambliyopi erken çocukluk döneminde normal görsel gelişimini tamamlayamamış göz için kullanılan bir terimdir. Gözlerin normal kullanılmasını ve gelişimini engelleyecek durumlarda ortaya çıkmaktadır. Her yüz kişiden ikisinde göz tembelliği görülebilir. Bu hastaların bir kısmında genetik bir yatkınlık bulunmaktadır. Bu yüzden özellikle ailesinde ambliyopi hikâyesi bulunan çocukların erken yaşlarda göz doktorunca muayene edilmesi önemlidir.
Erken çocukluk yaşlarında görsel sistem hızlıca gelişir. Eğer bir çocuk gözlerini normal olarak kullanamıyorsa o gözde görme keskinliği gerektiği gibi gelişmez ve o gözde görme azalabilir. Ambliopi için kritik dönem hayatın ilk 3 ayıdır. Hassas dönem ise görsel gelişimin tamamlandığı 9 yaşdır.
Biz doğduğumuzda çok yakın mesafeyi seçebilecek kadar görüyoruz. Görme duyumuz sonrasında gelişiyor. Konuşmayı öğrendiğimiz gibi görmeyi de öğreniyoruz. Görmeyi öğrenme sürecinde de görsel çevremizin tam aydınlanmış ve berrak olması lazım. Bunu engelleyen herhangi bir neden ambliopiye neden olabilir. En önemli üç nedeni şunlardır:
Şaşılık: En sık görülen sebepdir. Kayan gözden gelen görüntü kişinin çift görmesine neden olur, ancak bu tolere edilebilir bir görüntü değildir ve bu çift görmenin önlenmesi amacıyla kayan gözden gelen görüntü yok sayılır ve çocuk sadece tek gözüyle görmeye yönlenir. Bu kayan gözün görmesinin azalmasına neden olur.
Refraktif farklılık: Ambliyopi tek gözün diğerine göre daha fazla myopik, hipermetropik ya da astigmatik olmasına rağmen tedavi edilmemesi nedeniyle kişinin o gözüyle bulanık görmesi sonucu ortaya çıkar. Bulanık gören gözün görüntüsü yok sayılır ve ambliyopi gelişir. Gözler normal gözükmektedir ama tek göz diğerine göre daha az görmektedir. Bu en zor tanı konan ambliyopi nedenidir çünkü tek gözde tembellik geliştiyse iki gözle bakıldığı için hasta bunu geç fark eder. Bazen her iki gözde ileri derecede yüksek kırma kusuruna bağlı da ambliopi gelişebilmektedir. Her iki gözde 3 dereceden fazla hipermetrop veya 7-8 derece miyopi varlığı her iki gözün birden tembelliği ile sonuçlanır.
Göz dokularının saydamlığının bozulması: Katarakt, kornea bulanıklığı gibi görüntünün retinaya tam ve net olarak odaklanmasını engelleyecek her türlü durumda ambliyopi gelişmektedir. Bu en ağır amblyopi tipidir.
GÖZ TEMBELLİĞİ NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Bu çoğu kez oldukça zor bir durumdur. Çünkü çocukların görme muayeneleri 3-4 yaş öncesinde oldukça güçlük arz eder. Aile bireylerinin ambliyopiyi tanıması genellikle pek mümkün olmaz. Bir çocuk bir gözünün iyi diğer gözünün kötü gördüğünü sıklıkla fark edemez. Çocuğun gözlerinde şaşılık veya anormal bir bulanıklık yoksa ailenin de bunu fark edip bir şeylerin yanlış olduğunu hissetmesi zor olacaktır. Muayene sırasında çocuğun gözlerinin ayrı ayrı gösterilen objelere fiksasyonunun nasıl olduğu değerlendirilir. Bu objeleri takibi ve takibinin süresi değerlendirilir. Farklı testler kullanılarak bebeğin ya da çocuğun gözleri teker teker kapatıldığında açıkta kalan gözün buna nasıl reaksiyon verdiği değerlendirilir. Sıklıkla çocuklar ambliyopik olan gözleriyle bakmak istemezler. Ambliopik gözün doktor tarafından elle kapatılması halinde tepki verirler. Gözlerde herhangi bir kayma olup olmadığı muayene edilir. Daha sonra kırıcı ortamlarında (kornea, göz merceği gibi) herhangi bir bulanıklık olup olmadığına bakılır, göz bebeğini damla ile genişletilerek, her iki gözün refraksiyon (kırma) değerleri ölçülür. Burada önemli olan nokta özellikle bir gözde, diğerinden çok farklı bir kırma kusuru olup olmadığıdır. Bunun dışında her iki gözdeki yüksek kırma kusurları da dikkate alınır. Kırma kusuru muayenesi dışında retina (gözün arkasındaki ağ tabaka) ve optik sinir (görme siniri) muayenesi de yapılarak muayene tamamlanır.
GÖZ TEMBELLİĞİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Göz tembelliğinde tedavinin esası gözdeki görmeyi bozan patolojinin en erken zamanda ortadan kaldırılmasıdır. Kırma kusuru tesbit edilmişse buna uygun gözlük verilebilir. Şaşılık varsa gözlükle veya cerrahi olarak düzeltillir. Eğer katarakt veya görmeyi engelleyen bulanık ortam mevcutsa ameliyatla düzeltilmesi gerekir.
Organik sebepler ortadan kaldırıldıktan sonra amliyopiyi düzeltmek için, zayıf olan göz kullanmaya zorlanır. Bu iyi gören gözün kapatılmasıyla gerçekleştirilir, bu kapama genellikle haftalar veya aylar sürebilir. Kapama tedavisiyle zayıf gören gözün görüşü artırılmaya çalışılır. Çocuklar genelde kapama yapılmasından hiç hoşlanmazlar ve bunu reddederler. Böyle bir durumda kimi zaman kapama yerine görmeyi bulandıran damlalar kullanılabilir veya görmeyi bulandıran gözlük camları da hastalara reçete edilebilir. Tam gören gözü kapatarak diğer gözün çalışması sağlanır. Çalışan gözü kapatmadığımız sürece diğer gözün çalışması zorlaşır. Beyinde yok sayma diye bir mekanizma var. İki gözle bakıyoruz, iki gözün algısı da beyine gidiyor. Daha sonra görüntüler birleştirilerek görsel görüntümüz oluşuyor. Eğer bu görüntülerden biri bulanık gidiyorsa o zaman o görüntü yok sayılıyor. Bu görüntü sürekli yok sayılması sonucu o göz çalışmıyor yani görme öğrenilemiyor. Kapatma yaşa göre değişen sürelerle oluyor. 2-3 saatten başlayan kapatma süreleri bazı durumlarda tam güne kadar çıkabiliyor. Okula ya da kreşe giden küçük çocukların okulda gözünü kapatması bazen sorun olabiliyor. Bu durumda kapatmayı akşam evde yapması özellikle yakına bakarak kapatılması önerilir.
GÖZ TEMBELLİĞİ NEDEN TEDAVİ EDİLMELİDİR?
Eğer göz tembelliği tedavi edilmezse çeşitli problemler görülebilir:
- Ciddi ve kalıcı görme kusuru gelişebilir,
- Derinlik algısındave üç boyutlu görmede kayıp olur.
- Eğer iyi gören gözde hastalık veya yaralanma olursa, kişi ömür boyu az görmeyle yaşamak zorunda kalabilir.
Başarılı bir tedavi için ailenin ilgi ve işbirliği gereklidir. Ayrıca hekimle hasta ilişkisi oldukça önemlidir. Kapama sürecinde düzenli kontrollerin yapılması tedavinin sonucunu etkiler. Bazen kontrolsüz yapılan kapatmalarda kapatma yapılan göz de tembelleşmeye gidebiliyor. Çünkü kapama ile gören gözün de görsel sistemi bloke edilmiş oluyor. Böyle bir durumda karşılaşıldığında kapatmaya ara verilmeli veya dönüşümlü kapatma yapılmalıdır.
GÖZ TEMBELLİĞİYLE ETKİLİ MÜCADELE İÇİN NE GEREKİR?
Ambliyopi genelde önlenebilir veya tedavi edilebilir bir hastalıktır. Erken tanı etkin tedavide anahtardır. Bu noktada en önemli konu göz tembelliğinin teşhis zamanıdır. Eğer erken teşhis ve düzenli tedavi yapılırsa çoğu kez normal görmeye ulaşabilir. 9 yaş sonrasında yapılacak kapamanın çok fazla bir faydası olmaz. Çocukluk döneminde tespit edilen, şaşılık veya kırma kusurları nedeniyle gerçekleşmiş olan ambliyopi sıklıkla başarıyla tedavi edilebilir. Ambliyopi çocukluk çağında tespit edilemezse tedavisi neredeyse imkansızdır.
GÖZ MUAYENESİ NE ZAMAN YAPILMALIDIR?
Ambliopi ne kadar erken yakalanırsa tedavisi o kadar başarılı olur ve kısa sürer. Bu yüzden hiç şikayet olmasa bile 6 ay-1 yaş arası, 3-5 yaş arası ve 7 yaş civarlarında rutin göz muayenesi gerekir Bu arada doğumdan itibaren hem ailenin hem de çocuk doktorlarının bazı tespitleri ile gerekli hallerde, çok erken dönemlerde de göz muayenesi yapılabilir.
