Akran zorbalığı, bireyin kendi yaş grubundan diğer bireylere karşı sözlü veya fiziksel saldırıda bulunması olarak tanımlanır. Bu davranışlar genelde aynı yaş grubundaki çocukların toplu olarak ilk defa bir arada bulunduğu okul ortamında gerçekleşir. Bu davranışlar genellikle çocukların zihinsel gelişimlerini tam olarak tamamlayamadığı ilkokul ve lisede yaygın olarak görülür.
Akran Zorbalığı Kaç Yaşında Başlar?
Bu zorbalık okul yolu ya da dışından daha çok çocukların birlikte sosyalleştiği okul zamanları içinde görülür. Bu konu hakkında yapılan araştırmalar okul çağındaki neredeyse her beş çocuktan birinin akran zorbalığına uğradığını ifade etmektedir. Zorbalığın hem zorbalık gören hem de zorbalık yapan öğrenciler için ciddi bir travma etkisi oluşturduğu, etkilerinin okul dönemi ile sonlanmadığı, kişinin hayatı boyunca bu travmanın etkisinin devam ettiği ve toplumun bir parçası olduktan sonra bu durumun toplum sağlığını açısından da bir çok olumsuz etkisi olduğu kabul edilmektedir.
Akran Zorbalığı Nedenleri Nelerdir?
Zorbalığa uğrayan çocuk, kendini koruyacak fiziksel ve zihinsel güçten yoksun olduğu için korkar ve kendini koruyamaz. Devam eden korkutucu tehtitlerin sonucundan ona yardımcı olacabilecek yetişkinler olan ebeveynlerine ve öğretmenlerine anlatmaktan korkar. Tam tersi olarak zorbalık uygulayan çocuklar ve ergenler, genellikle sahip oldukları sosyal ya da fiziksel güçten faydalanır.
Bu çocuklar, akranlarını kontrol etmek ya da onlara zarar vermek için, okuldaki tanınırlıklarını ya da fiziksel olarak yaşıtlarından üstün olan özelliklerini kullanır. Güç dengesi zamanla zorbalık yapan aynı kişiler arasında bile değişebilir. Yani akran zorbalığının temeli sosyal, ekonomik, kültürel ya da fiziksel olarak güç dengesizliğidir.
Akran Zorbalığı Türleri Nelerdir?
Akran zorbalığı genel olarak fiziksel, sözel ve sosyal/duygusal zorbalık olarak tanımlanır. Son yıllarda teknolojinin gelişimi ve buna bağlı sosyal medya uygulamalarının artması sonu siber zorbalık olarak adlandırılan yeni bir başlık oluşmaktadır.
Fiziksel Zorbalık : Temelde fiziksel olan kuvvetli olan kişinin karşısındakine vurması, itmesi, yumruk atması, tükürmesi, kişisel eşyalarını izinsiz kullanması gibi fiziksel davranışlarda bulunmasıdır. Bu tür zorbalık kişinin kişisel alanına izinsiz girmesi olduğu için bu bir taciz olarak görülebilmektedir.
Sözel Zorbalık : Akran zorbalığının en çok görülen türü olan sözel zorbalık kişiye isim takma, dalga geçme, onurunu zedeleyecek sözler söyleme, küçük düşürücü sözler, hakaret etmek, kişi hakkında dedikodu çıkarmak ve / veya yaymak , tehdit etmek ve küfür etmek olarak örneklendirilebilir.
Sosyal / Duygusal Zorbalık : Duygusal zorbalık olarak da adlandırılan sosyal zorbalık;
kişinin itibarına ya da kişilerarası ilişkilerine zarar verme amacı taşıyan davranışlar olarak nitelendirilir. Birini bilerek dışlamak, diğer yaşıtlarına onunla arkadaşlık kurmamaları konusunda tehdit etmek ,birini toplum içinde küçük düşürmek sosyal zorbalık olarak kabul edilir. Fiziksel gücünden ağır işler vermek, toplu yapılan faaliyetlere dahil etmemek, konuşmamak, yardım etmemek, yalnız bırakmak sosyal zorbalık başlığında yer almaktadır.
Siber Zorbalık: Zorbalık türleri içerisinde en yenisi olan siber zorbalık, teknolojik gelişmelerden etkilenerek gelişen sosyal medya uygulamalarında yaygın olarak görülmektedir. Siber zorbalık kötü, rahatsız edici ve hakaret içeren ifadeler bulunan yorumlar ya da gönderiler, iftira içeren paylaşımlar, fotoğraflardaki fiziksel özellikler üzerinden yapılan küçümseyici ve kaba yorumlar yer alabilir. Siber zorbalar kimi zaman kişinin bilgilerini ve fotoğraflarını, izinsiz olarak paylaşmakla tehdit edebilir.
Akran Zorbalığı Nasıl Anlaşılır?
Zorbalığa maruz kalan ve zorbalık yapan öğrencilerin velileri bazen bu durumun farkında değillerdir. Aynı zamanda fark etseler dahi çocuklarına nasıl yardımcı olacaklarını da bilememektedirler.
Fiziksel zorbalık zorbalıklar içinde en kolay tespit edilendir. İlk olarak fiziksel bir zorbalık mevcut ise öğretmenler eylem sırasında ya da ardından oluşabilecek yaralanmalardan durmu anlayabilir. Ebeveynler ise çocuğun vücudundaki yaralardan ya da morluklardan anlayabilir. Siber zorbalıktan korunmak için ise çocuğun yaşına uygun değilse sosyal medyadan uzak tutulması, mevcut hesaplarının anne ve babalar tarafından denetlenmesi önemlidir.
Diğer zorbalık türlerinde çocuğun davranışlarını gözlemlemek önemlidir.
Zorbalığa maruz kalan çocuklar;
- Öncelikle ders içi dikkatleri çabuk dağılması, ders başarısında düşme, okula gitmeyi istememek ve okulu asmak
- Okulda ya da okul öncesi ve sonrası kaygılı, mutsuz olmak
- Okulla ilgili konular sorulduğunda öfke, nefret ya da sessiz kalma gibi davranışlarda bulunma
- Kişisel ve okul eşyalarında eksiklik, zarar izleri görülmesi
- Uyku, yemek yeme, sosyal ilişkilerde sorun gözlemlemesi
- Ani ses ve olaylarda kendini korumaya çalışmak, savuma pozisyonu almak
Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?
Akran zorbalığı pek çok dünya ülkesinin önemli sorunlarındandır. Ülkemizde düzensiz göçler, gelir eşitsizliği, fırsat eşitsizliği gibi birçok mevcut problem bu sorunun oluşumunda temel faktörlerdendir. Burada en temel görev okullarda öğretmenler ve evlerde ailelerdedir. Çocuğa akran zorbalığı anlatılabilir, bu durumun kişinin suçu olmadığı, ailesine ve öğretmenine güvenebileceği anlatılmalıdır.
Okullarda verilen eğitimlerde öğretmenler, ebeveynler ve öğrenciler bu konuda bilinçlendirilmeli, çözüm için iletişim kurulabilecek kurumlar anlatılmalıdır. Ders aralarında öğrenciler gözlemlenmeli olası bir durumda öğretmenler tarafından müdahale edilmelidir. Aileler evde çocukların bedenini ve davranışlarını dikkatli takip etmelidir.
Akran Zorbalığına Uğrayan Çocuğa Nasıl Yaklaşılmalıdır?
Eğer çocuk akran zorbalığına uğradığını kendi ifade ediyorsa öncelikle çocuk dikkatli ve sessizce dinlenmeli, yorum yapılmamalı, anlattığına inanıldığı sözel ve beden dili (baş sallamak, onaylayıcı ifadeler kullanmak, dokunarak rahatlatmak, göz teması kurmak) yoluyla ifade edilmelidir. Eğer anlattığı şeyler doğru değilse çocuk suçlanmamalı, böyle bir durumun neden olduğu araştırılmalıdır.Çocuğa suçlu hissettirebilecek sorular “Sen arkadaşını kızdırmış olabilir misin?”, “Neden sana böyle bir şey yapsın ki?” gibi sorular sormaktan kaçınılmalıdır.
Çocuğun okuldaki ve evdeki davranışları ve duyguları gözlemlenebilir. Çocuğa direkt bu durumu sormaktansa sohbet edilerek okulda neler yaptığı sorulabilir. Aile akran zorbalığından şüpheleniyorsa durum hakkında öğretmen ve yöneticiler bilgilendirilmeli ve zorbalık davranışı durdurulmalıdır.
Akran Zorbalığı Farkındalığı
Çocuklara zor durumlarda başvurabileceği güvenilir kişiler öğretilmelidir. Kendini koruyabileceği yöntemler düşünmek ve soruna çözüm üretme sürecine çocuğu da dahil etmek çocuğun kendini güçlü ve güvende hissetmesine, zorbalık sonucu zedelenen özgüvenini geri kazanmasına yardımcı olur.
Akran zorbalığı hem yapan hem de yapılan kişiler üzerinde olumsuz ve uzun süreli etkileri sebebiyle hemen müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Akran zorbalığına müdahale edilirken her iki tarafın da psikolojisi etkilendiği unutulmamalı ve her iki tarafından iyiliği gözetilmelidir. Her iki tarafında ileride topluma katılacağı ve toplum sağlığını etkileyecekleri dikkate alınmalıdır. Zorbalığı yapan çocuğun da zorbalığa maruz kalan çocuk kadar yardıma ihtiyacı olduğu unutulmamalıdır.
