Mental retardasyon gelişim döneminde ortaya çıkarak öğrenme ve uyum sağlama işlevlerinde sınırlamalara neden olan, ortalamanın altında zeka seviyesine sahip olma ile karakterize bir zeka geriliği durumudur.
Mental Retardasyona Neden Olan Faktörler Nelerdir?
Mental retardasyonun ilk başlama zamanı retardasyona neden olan faktöre bağlıdır. Genel olarak zeka geriliği, doğumdan önce (doğum öncesi), doğum sırasında (perinatal) veya çocuklukta (doğum sonrası) beyin gelişimini bozan herhangi bir durum veya olaydan kaynaklanabilir. Mental retardasyona neden olan faktörlerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Kromozomal eksiklikler (Down sendromu),
- Kalıtsal bozukluklar (Fragile X sendromu, hipotiroidizm),
- Metabolizma hataları,
- Beyin hasarı,
- Enfeksiyon (doğum sırasında yetersiz oksijen, menenjit),
- Prematüre doğum,
- Düşük doğum,
- Kilo,
- Fetal malnütrisyon,
- Hamilelik sırasında ilaç veya alkol kötüye kullanımı (fetal alkol sendromu),
- Anne enfeksiyonları (kızamıkçık veya hipertansiyon),
- Ciddi duygusal ihmal veya istismar
Mental Retardasyon Teşhisi Nasıl Konulur?
Zeka geriliği tanısında ilk ve en önemli adım kapsamlı bir hasta ve aile öyküsü elde etmektir. Zeka geriliğinden şüphelenilen bireyin anne karnında iken annenin sağlık durumunun değerlendirilmesi, hamilelik sırasında tütün, alkol ve uyuşturucu (reçeteli ve yasadışı) kullanımına ilişkin sorular sorulması, gebeliğin ne kadar sürdüğü, erken doğum olup olmadığı,doğumun süresi ve seyri hakkında detaylı bilgi alınması mental retardasyon teşhisinde önemlidir.
Mental Retardasyon Genetik mi?
Aile öyküsünün ardından yapılacak olan fizik muayene de mental retardasyon teşhisinde önemli bir etkendir. Yapılacak olan fizik muayene baş, yüz, gözler, kulaklar ve ağzın değerlendirilmesi, görme keskinliği ve işitmenin genel değerlendirmesini içerir. Göğüs, kalp, omurga, karın, cinsel organlar, ekstremiteler, kaslar ve nörolojik reflekslerin incelenmesi, zeka geriliği ile ilişkili olabilecek anormallikleri ortaya çıkarabilir. Alınan aile öyküsü ve fizik muayenenin ardından mental retardasyona kesin tanı koyabilmek için bireye zeka katsayısı (IQ; standartlaştırılmış, bireysel uygulama/kırmızı zeka testi kullanılarak ölçülen) testi yapılır.
Mental Retardasyon Dereceleri
Bireye yapılan test sonucunun yetmiş veya altında tanımlanması ve ortalamanın önemli ölçüde altında zihinsel işlevselliğe sahip olunması durumunda zeka geriliği teşhisi konur. Yapılan IQ test sonucuna göre mental retardasyonun birbirinden farklı dereceleri vardır. DSM mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı anlamına gelen, belirli ölçütler koyarak zihinsel hastalıklara tanı koymak için oluşturulmuş olan bir kaynaktır. DSM-IV, zeka geriliği ciddiyetine göre dört aşamaya ayrılır. Bunlar şu şekildedir:
- Hafif (IQ puanı 50-55 ila yaklaşık 70),
- Orta (IQ puanı 30-35 ila 50-55),
- Şiddetli (IQ puanı 20-25 ila yaklaşık 70),
- Derin (IQ puanı 20-25’ten az).
Mental retardasyon bireyin bulunduğu yaşa uygun olarak gerekli davranışlarda bulunmaması durumunda teşhis edilebilmesine karşın genellikle okul öncesi döneme kadar tanımlanmaz.
Mental Retardasyon Belirtileri Nelerdir?
Bebeklik döneminde gelişimin normalden farklı ilerlemesi, gevşek veya spastik kas tonusu, görsel veya işitsel yanıt eksikliği ve yetersiz emme yanıtı mental retardasyonun varlığını gösterebilir. İlerleyen dönemler oturma veya yürümede motor gecikmeler, dil ve davranış anormallikleri belirgin olması da mental retardasyonun belirtileri arasındadır.
Mental Retardasyon Tedavisi
Mental retardasyonun kesin bir tedavisi olmamakla birlikte mental retardasyona sahip olan bireylerin bağımsızlık düzeylerini artırarak gerekli uyum becerilerini öğretmeyi amaçlayan kapsamlı ve bireyselleştirilmiş programlar uygulanabilir. Mental retardasyon tedavisinde bireyin sosyal yaşamına uyumunu sağlamak için uygulanabilecek olan yöntemler şu şekildedir:
- Okuma, yazma ve temel matematik gibi derslerin verilmesi,
- Kişisel ihtiyaçlara yönelik eğitimlerin verilmesi (giyinmek, banyo yapmak gibi),
- Başkalarıyla iletişim kurma konusunda bireyin desteklenmesi,
- Ev işlerinde sorumluluk alma ( yemek yapmak, evi temizlemek gibi),
- Sosyal alanın arttırılması (hobi edinilmesi, arkadaşlarla oyun oynaması gibi)
Zihinsel geriliği bulunan bireylerin benlik saygısı kazanması için sosyal programlara dahil olması oldukça önemlidir. Hastalığın bulunduğu döneme göre sosyal alanda uygulanacak olan destek yöntemleri de birbirinden farklılık gösterir. Erken erişkinlik döneminde tedavi, istihdamı desteklemek için mesleki becerilerin öğrenilmesine de yönelikken çocukluk döneminde oyun ve akran etkileşiminin sağlanmasına yönelik tedavi planı uygulanır. Ayrıca mental retardasyona sahip olan her birey için aile içi duygusal destek de tedavinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Mental Retardasyon Hakkında Sık Sorulan Sorular
HAFİF ZEKA GERİLİĞİ NEDİR?
IQ puanının 50-69 puan arasında olan bir bireyler için hafif zeka geriliği teşhisi konur. Hafif zeka geriliği olan bireyler tipik olarak kendi kendine destek için yeterli sosyal ve iletişim becerileri geliştirebilirler ancak olağandışı stres zamanlarında yardıma ihtiyaç duyabilirler. Hafif zeka geriliğinde 6.sınıf düzeyine kadar olan akademik beceriler kazandırılabilir. Uygun destekler sağlandığında, hafif zeka geriliği olan bireyler genellikle toplum içinde bağımsız veya denetimli ortamlarda başarılı bir şekilde yaşayabilir ve iş ortamlarında rahatlıkla çalışabilirler.
ORTA SEVİYE ZEKA GERİLİĞİ NEDİR?
IQ puanı 35-49 puan arasına olan bireylere orta derecede zeka geriliği teşhisi konur. Orta düzeyde zeka geriliği olan bireyler genellikle yeterli iletişim becerilerini kazanabilir, sosyal ve mesleki beceri eğitimlerinden yararlanabilirler ancak akademik düzeyleri genellikle 2. sınıf seviyesinin üzerine çıkmaz. Orta zeka geriliğine sahip olan bireylerin çoğu, vasıfsız veya yarı vasıflı işleri korunaklı koşullarda gözetim altında veya bir rehber eşliğinde yönetebilirler. Genellikle denetimli ortamlarda yaşarlar ve kişisel ihtiyaçlarını ve bakımlarını denetim altında karşılayabilirler.
ŞİDDETLİ ZEKA GERİLİĞİ NEDİR?
IQ puanı 20-34 puan arasında olan bireyler için şiddetli zeka geriliği teşhisi konur. Şiddetli zeka geriliği olan kişiler, yalnızca sınırlı konuşma becerilerine ve kelime dağarcığına sahip olmalarına rağmen konuşmayı ve iletişim kurmayı öğrenebilirler. Şiddetli zeka geriliğine sahip olan bireyler, yakın gözetim altında basit ve kişisel bakım görevlerine katkıda bulunabilirler. Şiddetli zeka geriliğine sahip olan bireylerde motor koordinasyon zayıftır. Kafa vurma, ısırma ve tırmalama dahil olmak üzere kendine zarar verme davranışları, şiddetli zeka geriliği olan çocuklarda görülen davranışlardan bazılarıdır.
AĞIR MENTAL REDASYON TEDAVİSİ
Bu grupta bulunan bireylerin çoğu aileleri ile birlikte yaşam sürerler. Bununla birlikte şiddetli zeka geriliğinde nörolojik, nöromüsküler, görsel, işitsel ve kardiyovasküler durumlarda anormallikler olması durumu özel hemşirelik veya başka bakım gerektirebilir. Mental retardasyon bireyin ve ailesinin sosyal yaşamını önemli ölçüde etkileyen bir durumdur. Mental retardasyon belirtilerinden bir veya birkaçının yaşanması durumunda bir sağlık kuruluşuna başvurmak doğru tanı almak ve semptomları doğru yönetmek için oldukça önemlidir. Siz de mental retardasyon hakkında detaylı bilgi sahibi olmak istiyorsanız bir sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz.
