ASPERGER SENDROMU NEDİR?
İsmini Hans Asperger’den alan, otizm spektrum bozukluğunun bir çeşidi olan asperger sendromu, sosyalleşebilme ve etkili iletişim kurabilme yeteneklerini sınırlayan gelişimsel bir bozukluktur. Bu sendroma sahip olan kişiler dar ilgi alanlarına sahip olup, katı rutinler ve sıklıkla tekrarlayan davranışlar sergilerler.
2013 yılından önce kendi başına bir hastalık olduğu düşünülürken, 2013 yılından sonra otizm yelpazesi bozukluklarının içerisinde, yüksek işlevselliğe sahip bir alt kategoride yer almaya başlamıştır. Asperger sendromunda belirtiler diğer otizm yelpazesi bozukluklarına göre daha az şiddette görülebilmektedir. Bu sebeple yüksek işlevselliğe sahip denmektedir. İlk defa Pediatrist Hans Asperger tarafından tanımlandığı için, hastalık onun ismi ile anılmaktadır.
ASPERGER SENDROMUNUN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Asperger sendromu olan çocuklarda ilk olarak iki belirti dikkat çekmektedir. Bu özelliklerden ilki diğer çocuklar kadar zeki olmalarına rağmen sosyal beceriler ile ilgili zorluklar yaşamaları; ikincisi de tek bir konuya aşırı ilgi göstermeleri veya aynı davranışı tekrar tekrar yapmaya yatkın olmalarıdır. Bu iki özellik Asperger sendromunun belirlenebilmesi için önemlidir. Asperger sendromu yaşamın erken döneminden itibaren başlar. Çocuğun gelişimi ile beraber bazı belirtiler daha net fark edilir. Bununla birlikte Asperger sendromunda görülen belirtiler şu şekildedir:
- Göz teması kuramamak
- Sosyal ilişkilerde beceriksizlik (koşula uygun davranışlarda bulunmama, konuşmaya uygun cevap verememe vb.)
- Yüz ifadesi, beden dili gibi sosyal mesajları anlayamamak (kaşları çatılmış, kolları bağlı bir kişinin kızdığını fark edememek gibi)
- Olağandışı konuşma kalıpları kullanma ve ironiyi, mizahı ve alaycılığı ya da normal konuşma için önemli olan jestleri ve sosyal ipuçlarını anlamakta zorlanma
- Daha az duygulanım göstermek (mutlu olduğunda, keyifli olduğunda daha az gülümseme gibi, konuşmalarında vurgu ve tonlamaları duygudan yoksun, düz ve mekanik olabilir)
- Daha çok yalnız vakit geçirmek istemek,
- Tek bir konuya aşırı ve yoğun ilgi gösterme (arabalarla ilgilenen Asperger sendromlu bir çocuğun arabalarla ilgili her türlü bilgiye hakim olması gibi…)
- İlgi duyduğu konuya tekrar tekrar dönmek,
- Aynı hareketleri tekrar tekrar yapmak
- Değişikliğe uyum sağlamada güçlük çekmek (kahvaltıda hep aynı yemeği isteme, hep aynı kıyafetleri giyinmek isteme gibi)
- Hastalığın ilerleyen yıllarında kaygı bozuklukları ve duygu durum bozuklukları da belirtiler arasına eklenebilmektedir.
Çocuklarında bu belirtilere benzer değişiklikler olduğunu düşünen ebeveynler ilgili uzman doktora başvurmakta geç kalmamalıdır.
Asperger sendromu kaç yaşında ortaya çıkar?
Asperger sendromunda ilk belirtiler 4 ila 11 yaşlarında başlar ve teşhis bu yaşlarda konulmaktadır. Kızlara oranla erkeklerde daha yaygın olarak görülen asperger sendromunun kesin bir tedavisi bulunmamaktadır.
ASPERGER SENDROMUNUN NEDENLERİ NELERDİR?
Tıpkı diğer otizm spektrum bozukluklarında olduğu gibi Asperger sendromunun da nedenleri henüz tam olarak aydınlatılabilmiş değildir. Ancak çeşitli biyolojik, çevresel ve genetik faktörlerin otizm yelpazesi bozukluklarına yatkınlık oluşturduğu bilinmektedir.
ASPERGER SENDROMUNUN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR
Birçok araştırma belli genlerin otizm yelpazesi bozukluğu için risk faktörü olduğunu göstermiştir. Bu araştırmalara göre risk faktörleri şu şekildedir;
- Ailede herhangi bir otizm spektrum bozukluğu varsa diğer kişilerde de otizm spektrum bozukluğu görülme ihtimali normal topluma göre artış göstermektedir.
- Bazı genetik ve kromozal hastalıklara (frajil X sendromu, tüberosiklorozis) sahip kişilerde otizm yelpazesi bozukluğu görülme ihtimali artmaktadır.
- Gebelikte yaşanan sorunlar otizm yelpazesi bozukluklarının gelişmesine neden olabilmekte ya da kolaylaştırabilmektedir.
- İleri yaşta anne baba olmak OSB riskini artırmaktadır.
ASPERGER SENDROMU TANISI NASIL KONULUR?
Asperger sendromu tanısının doğrudan koyulmasını sağlayan bir kan testi veya görüntüleme yöntemi gibi yollar olmadığı için bu hastalığın teşhisini koymak zor olabilmektedir. Asperger sendromunun belirtileri kişiden kişiye göre değişebilmektedir. Tanı genellikle çocuğun gelişim öyküsünün alınması, davranışlarının gözlenmesi, dil ve iletişim becerilerinin değerlendirilmesi ile konulur.
ASPERGER SENDROMUNUN TEDAVİSİ NASIL UYGULANIR?
Asperger sendromunun belirtileri kişiden kişiye göre değiştiği için tedavi seçimi de hastaya göre yapılmaktadır. Asperger sendromunu tamamen ortadan kaldıracak bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Ancak bazı uygulamalar, sosyal ilişkilerde beceriksizlik, iletişim ile ilgili zorluklar, tekrarlayan davranışlar gibi belirtilerin iyileşmesine ve gündelik hayatın kolaylaştırılmasına yardımcı olmaktadır. Bunlar arasında sosyal beceri eğitimleri, konuşma ve dil terapileri, bilişsel davranışçı terapi, anne- baba eğitimi ve ilaç tedavileri sayılabilir. İlaç tedavileri depresyon, kaygı, takıntı gibi belirtilerin hafiflemesine yardım ederken, doğru bir tedavi ile Asperger sendromu olan çocukların okul ve sosyal hayatlarında karşılaştıkları zorlukların üstesinden gelebilmeleri mümkün olmaktadır.
Asperger Sendromu Testi Var Mı?
Asperger sendromunu tespit edecek bir test bulunmamaktadır. Doktorun yönlendirmesine göre fiziksel rahatsızlıkları ortaya çıkarmak için kan testi ya da röntgen çekimleri yapılabilmektedir.
ASPERGER SENDROMU OLAN KİŞİLERE NASIL DAVRANILIR?
Asperger sendromlu olan çocuklara karşı yaklaşırken basit diyalog cümleleri kullanmak gerekebilir. Bunun yanında göz kontağı kurmak, yaptığı aktiviteler için teşekkür etmek, bir olayı anlatırken hikaye halinde anlatmak sosyalleşirken daha rahat olmalarına katkı sağlayacaktır.
ASPERGER SENDROMU VE OTİZM FARKI NEDİR?
Asperger sendromu otizm spekturum bozukluğunun bir alt tipidir. OSB’li birçok çocuğun aksine, Asperger sendromlu çocukların erken dil gecikmeleri olmayabilir ve genellikle iyi gelişmiş dil becerilerine ve normal ila ortalamanın üzerinde zekaya sahiptirler. Bununla birlikte yüksek işlevli olmaları ve belirtilerinin görece daha hafif olması ile Otizmden ayrılır.
ASPERGER SENDROMU İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR
Asperger sendromu için hangi doktora gidilmelidir?
Asperger sendromu için psikiyatri ya da psikoloji (klinik) tıbbi birimlerinde yer alan uzman doktorlardan görüş alabilirsiniz.
Asperger sendromu dereceleri nelerdir?
Asperger sendromunun hastalık sınıflamalarında alt dereceleri bulunmamaktadır. Asperger sendromunun kendisi Otizm spektrum bozukluklarının bir alt tipidir. Yüksek işlevde tip olarak yani belirtilerin ve hastalık şiddetinin daha hafif olduğu bir form olarak sınıflandırılmaktadır.
Yetişkinlerde asperger sendromu nasıl teşhis edilir?
Asperger sendromu belirtilerinin çocukluk döneminde fark edilmesi çok güç olabilir. Bu sebeple yetişkinlik dönemine kadar tanı konulamayabilir. Yetişkin dönemde de tanı koymak için hastalığın çekirdek özelliklerine bakılır. Yine sosyal ilişki kurmada zorluk, duygu ifadelerini ve metaforları anlayamama, değişime uyum göstermede zorlanma gibi sosyal hayattaki davranışlara göre tanı konulur. Asperger sendromu olan yetişkinlerin doktora başvuruları depresyon ve kaygı bozukluğu nedeni ile de olabilir.
Yetişkinlerde Asperger sendromu testleri nelerdir? Çocuklarda Asperger sendromu testleri nelerdir?
Asperger sendromunun teşhisi ile ilgili özgül bir test bulunmamaktadır. Sosyal medya ve internette bulunan testler Asperger sendromunun belirtilerini içeren soru cevap formlarıdır ve Asperger sendromu tanısı koydurmamaktadır.
Asperger sendromuna eşlik edebilen başka rahatsızlıklar var mıdır?
Depresyon gibi duygudurum bozuklukları, kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu Asperger sendromuna sık eşlik eden rahatsızlıklardır
Asperger sendromu ve cinsellik ilişkisi nasıldır?
Asperger Sendromu gibi otizm yelpazesi bozukluğu olan kişiler sosyal etkileşim ve iletişim zorlukları yaşamaktadır. Bu zorluklar romantik ilişkiler ve cinsellikte de kendini gösterir. Asperger Sendromu olan kişiler yüz ifadelerini ve beden dilini anlamakta zorlanırlar. Ayrıca empati yapabilmelerine rağmen başkasının bakış açısıyla olayları değerlendirmekte zorluk yaşarlar. Hem beden dili, hem başkasının bakış açısından bakabilmek romantik ilişkilerde önemli unsurlardır. Asperger sendromu olan kişilerin partnerleri veya eşleri bu zorlukları bilip, ilişkilerinde daha çok sözel iletişimi kullanmaları yaşadıkları ilişki sorunlarını azaltabilir.
Asperger sendromu olan kişiler dokunmayı rahatsız edici ve yoğun bir his olarak deneyimleyebilir. Bu nedenle sürpriz ya da beklenmedik dokunmalardan kaçınılmalı, hangi dokunmalarda daha rahat hissettiği, hangi dokunmaları tercih ettiği partnerler/eşler arasında sözel olarak ifade edilmelidir.
Asperger sendromu olan kişilerde fiziksel gelişim normal olmasına rağmen, duygusal gelişimde gecikmeler gözlenebilir. O nedenle Asperger sendromu olan bir kişi ile kurulacak romantik ilişkilerde ilişkinin duygusal açıdan olgunlaşması zaman alabilir.
Cinsellikle ilgili konuşmak Asperger sendromu olan kişiler için zor olabilir. Aynı zamanda bu kişiler cinsellik ve duygusal ilişkiler açısından özgüven eksikliği hissedebilirler. Bu konularda konuşmaya açık ve anlayışlı olmanın, bir terapistle beraber çalışmanın faydası olabilir. Bu zorlukların farkında olarak Asperger sendromu olan kişiler fiziksel ve duygusal açıdan doyurucu ilişkiler kurabilirler.
Asperger sendromu tedavi edilebilir mi?
Asperger sendromunu tamamen iyileştirecek bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Uygulanan tedaviler hastalığın belirtilerini hafifletebilir ve belirtilerin sebep olduğu gündelik hayatın zorluklarını azaltabilir.
Asperger sendromu özel eğitim gerektirir mi?
Asperger sendromu sıklıkla özel eğitim gerektirir. Sosyal beceri kazanımı, dil ve konuşma tedavilerinin uygulanması, duyguları ifade etme ve tanımada özel eğitimin faydaları bulunmaktadır.
Asperger sendromu genetik midir?
Asperger sendromu, tüm otizm spektrum bozuklukları (OSB) gibi güçlü bir genetik temele sahiptir. Asperger sendromu geliştirme riskinin artmasıyla ilişkili olduğuna inanılan birçok farklı gen vardır ve daha fazlası için araştırmalar devam etmektedir. Bu nedenle, en güncel bilgileri almak için kendilerine veya aile üyelerine yönelik genetik riskler hakkında özel soruları olan kişilerin bir genetik danışmanı veya diğer genetik uzmanları ile görüşmeleri tavsiye edilir.
Aşılar otizm ya da asperger sendromuna sebep olur mu?
Birçok insanın çocukluk döneminde yapılan aşıların otizm yelpazesi bozukluğu ile ilişkili olup olmadığına dair endişeleri bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar aşılarla otizm yelpazesi bozukluğunun bir ilişkisi olmadığını göstermiştir. Bu çalışmalarla ilgili daha fazla bilgi edinmek için şu kaynaklara bakılabilir:
-Taylor LE, Swerdfeger AL, Eslick GD. Vaccines are not associated with autism: An evidence-based meta-analysis of case-control and cohort studiesexternal iconexternal icon. Vaccine. 2014 June;32(29):3623–3629.
-Schechter R, Grether JK. Continuing increases in autism reported to California’s developmental services system: Mercury in retrogradeexternal icon. Arch Gen Psychiatry. 2008;65:19-24.
-Institute of Medicine. Immunization Safety Review. Vaccines and Autismexternal icon Board of Health Promotion and Disease Prevention, Institute of Medicine (National Academy Press, Washington, DC, 2004).
-Hviid A, Stellfeld M, Wohlfahrt J, Melbye M. Association between thimerosal-containing vaccine and autism pdf icon[PDF – 5 pages]external icon. JAMA. 2003;290:1763–6.
-Madsen KM, Hviid A, Vestergaard M, Schendel D, Wohlfahrt J, et al. A population-based study of measles, mumps, and rubella vaccination and autismexternal icon. N Engl J Med. 2002;347 (19):1477–1482.
-Ball L, Ball R, Pratt RD.An assessment of thimerosal in childhood vaccinesexternal icon. Pediatrics. 2001;107:1147–1154.
-Joint statement of the American Academy of Pediatrics (AAP) and the United States Public Health Service (USPHS)external icon. Pediatrics. 1999;104:568–9.
Asperger sendromunun olumlu yönleri nelerdir?
Asperger sendromu olan çocuklarda zeka sorunu bulunmamaktadır. Hatta zeka düzeyleri ortalamanın üzerinde olabilir. Tek bir konuya odaklanmış yoğun ilgi, Asperger sendromu olan kişilerin o konuda özel beceri ve yetenek geliştirmelerine sebep olur. Bu özel ilgi alanı müzikten, görsel sanatlara, uçak arabadan, bilgisayarlara kadar geniş bir alanda olabilir. Bu yoğun ilgi o konuda uzmanlaşmalarını ve hakimiyet kurmalarını sağlar. Geçmişte ve günümüzde bilim, sanat, spor ve teknoloji gibi pek çok farklı alanda isim yapmış ve bilinen Asperger sendromlu ünlü isimler bulunmaktadır.
Asperger sendromu ve zeka geriliği arasında bir bağlantı var mıdır?
Asperger sendromu ve zeka geriliği arasında bir bağlantı bulunmamaktadır.
Asperger sendromunda kullanılabilecek ilaçlar nelerdir?
Asperger sendromunda antidepresan, antipsikotik ilaçlar ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda kullanılan dikkat uyarıcı ilaçlar kullanılabilmektedir. Antidepresan ilaçlar, takıntılar, depresyon ve kaygı ile ilgili belirtilerde kullanılırken; Antipsikotik ilaçlar, tekrarlayan hareketler ve davranış kontrolünde faydalı olmaktadır. Dikkat uyarıcı ilaçlar da dikkat eksikliği ve hiperaktivite eşlik ediyorsa çocuklara önerilmektedir.
Asperger sendromunun görülme sıklığı nedir?
Konu ile ilgili yapılan güncel çalışmalar, Asperger sendromunun toplumda görülmek sıklığının %1 olduğunu ortaya koymaktadır.
Asperger sendromunda dil gelişiminde bozukluk olur mu? Asperger sendromu dil bozukluğuna sebep olur mu?
Asperger sendromunda dil gelişimi ile ilgili bozukluklar görülebilmektedir. Daha geç konuşma, vurgu ve tonlamanın doğru kullanılmaması, deyim ve atasözlerini anlama ile mecazi ifadeleri anlamlandırmada güçlük görülebilir.
Asperger sendromu dürtü kontrolü nasıl yapılır?
Asperger sendromu olan çocuklarda bazen dürtü kontrolünde zorluklar görülebilmektedir. Parlak ışık ve ani ses değişimleri gibi uyaranların çok olduğu yerlerde veya sürekli aynı olan rutinlerinin bozulması durumunda dürtü kontrolünde zorluklar yaşayabilirler. Bağırma, ağlama, etrafa vurma, kendine vurma, tekrar tekrar aynı hareketi yapma gibi davranış sorunları gözlenebilir. Bu belirtilerin kontrolü için özel eğitimin, gündelik yaşamın planlı olmasının, ilaç tedavilerinin ve tetikleyicilerden uzak kalmanın faydası olmaktadır.
Asperger sendromu takıntıya sebep olur mu?
Asperger sendromunda obsesif kompülsif bozukluğa benzer takıntılar gözlenebilmektedir.
Asperdger sendromu askerlik için engel midir?
Askerlik için yoklama muayenesine gidildiğinde yapılacak muayeneye göre Asperger sendromunun askerliğe engel olup olmadığı değerlendirilir. Bu, kişinin muayenesine göre verilecek bir karardır.
Asperger sendromunun erken zamanda fark edilebilmesi için nelere dikkat edilmelidir?
Bebeğin gelişim basamaklarını takip etmek Asperger sendromunun erken zamanda fark edilebilmesi için iyi bir yöntemdir. Göz teması kurma, “cee” gibi oyunlar oynama, konuşmanın başlamasındaki gecikmeler, diğer çocuklarla oyun kuramama, aynı etkinlikleri yapmakta ısrar etme (aynı davranışı yapmakta ısrar) gibi durumlar fark edildiğinde uzman bir doktora başvurmak gerekmektedir.
Asperger sendromlu çocuğu olan ailelere öneriler nelerdir?
-Çocuklarının Asperger sendromlu veya bir otizm spektrum bozukluğuna sahip olduğunu düşünüyorsanız ya da çocuklarla oyun oynamasında, öğrenmesinde, konuşmasında, davranışlarında bir sorun olduğunu gözlemliyorsanız bir çocuk doktoruna ya da çocuk psikiyatristine başvurarak endişelerinizi bu uzmanlarla paylaşın.
- Otizm spektrum bozukluğunun belirtileri, risk faktörleri ve tedavi yöntemleri ile ilgili doğru bilgileri edinin
- Çocuğunuzun gelişim basamaklarını takip edin. Bunun için çocukların hangi yaşlarda hangi beceriyi edindiğini gösteren cetvellerden faydalanın.
- Asperger sendromu olan kişilerin bağımsız yaşayabilmeleri, sosyal ortamdaki zorlukları aşabilmeleri için diğer Asperger sendromlu aileler ile destek grupları oluşturmaya çalışın.
- Toplumun Asperger sondromu hakkında bilinçlenmesi için yapılan aktivitelere katılım gösterin
Asperger sendromu olanların uzun dönem durumları ile öngörü çalışmaları var mıdır?
Asperger Sendromu ile ilgili uzun dönem izlem çalışmaları sendromun süreğen seyirli olduğunu göstermektedir. Erken tanı konan, özel eğitim ve sosyal beceri eğitimlerine erken başlayan çocuklarda Asperger sendromunun belirtileri kontrol altına alınabilir, belirtilerin bireyin hayatına etkileri belirgin olarak azaltılabilir. Zorlukların farkında olunarak yapılacak tıbbi ve psikososyal müdahaleler ile Asperger sendromu olan kişiler normal veya normale yakın hayat sürebilir.
