Bebeklerde özellikle ek gıdaya başlamayla birlikte en çok görülen problemlerden birisi kabızlık.Kabızlığın birçok nedeni olabileceği gibi farklı tedavi yöntemleri de uygulanabilir.
Basitçe tanımlamak gerekirse kabızlık katı gaitanın, seyrek ve zorlukla dışkılanmasıdır. Seyreklik kavramı kişiden kişiye değişmekle birlikte genel olarak çocuklarda iki günde bir ile bir günde iki dışkılama normal sayılmaktadır.
Bebeklerde özellikle anne sütü alanlarda günlük dışkılama sayısı daha fazla olabilir. Kabızlık (konstipasyon) bebeklikte ve çocukluklarda sık görülen rahatsızlıklardan biridir. Beslenme alışkanlıklarından kullanılan ilaçlara pek çok nedeni olabilir.
Altta yatan nedenin belirlenmesi ve beslenme ve hayat tarzı değişiklikleri tedavi için ilk aşamadır. Çocuğun tuvalet alışkanlıklarının düzenlenmesi ve doktor önerilesiyle ilaç kullanımı sorunun giderilmesine yardımcı olur.
Kabızlık nedeniyle oluşan rektal kanamalar, yani anal fissür durumlarında ise genellikle endişelenmeye neden yoktur ancak kanamanın başka nedenleri olabileceğinden doktor kontrolünde fizik muayene yapılabilir.
KABIZLIK NEDENLERİ
En sık karşılaştığımız tür olan basit kabızlık, anne sütü kesildiğinde yerine başlanan besinlere uyum sağlama aşamasında veya tuvalet eğitimi sırasında başlamaktadır. Seyrek olarak anne sütüne ek olarak, bebek için yeni olan besinler başlandığında da ortaya çıkabilir.
Burada seçilen besinin niteliği önemli olmakla birlikte bünyesel faktörlerin de rolü vardır. Sık görülen bu basit tipin yanı sıra kabızlığa, kullanılmakta olan ilaçlar (demir ilaçları, idrar söktürücüler, bazı psikiyatri ilaçları, ..) neden olabileceği gibi, bu durum bazı önemli hastalıkların ilk habercisi de olabilir. Bu hastalıklardan bazıları şunlardır:
BEBEKLERDE
- Anne sütü ile beslenme döneminde annenin kabız olması
- Katı gıdalara geçişler ve mama konsantrasyonunun değiştirilmesi
- Anne sütünden inek sütüne geçişte çok fazla inek sütü tüketmek (1 yaş önce inek sütü verilmemelidir)
- Diş çıkarma ve emekleme döneminde bebeğin yanlış beslenmesi
- Bebeklikte kullanılan demir ilaçları
ÇOCUKLARDA
- Posalı ve sulu yemekler yerine katı gıdalarla beslenmek
- Devamlı karbonhidratlı ve lifsiz gıdalar tüketme
- Yeterli su tüketmemek
- Fast-food ve abur cubur tüketimi
- Okul çağında tuvalete gitmemek ya da çizgi film/oyunu bırakmamak için erteleme
- Dışkı yaparken ağrı nedeniyle tuvalete gitmemeyi alışkanlık haline getirme
- Tiroid hormonunun az salgılanması (hipotriodi)
- Kalın bağırsakta sinir sisteminin iyi gelişmemesi (Tanı konduğunda ameliyat gereklidir)
- Bağırsak genişliği, bağırsak yavaşlığı gibi doğuştan gelen sorunlar
- Anüsün olması gereken yerden daha aşağıda yerleşmesi nedeniyle oluşmuş anal fissür
- Makat darlığı
- Aile içi sonuçlar, yeni bir kardeş, okula başlama, anne baba ayrılığı gibi durumlar
- Kullanılan ilaçlar varsa yan etkileri
Bu liste daha da uzatılabilir. Mevcut kabızlığın bu hastalıklardan kaynaklanıp kaynaklanmadığının araştırılması için mutlaka konuyla ilgili bir uzmana başvurulması gerekir. Konunun önemsenmemesi tedavide gecikmelere yol açabilir.
Daha ileri yaşlarda kolonoskopik incelemeye gerektirebilecek kalın bağırsak hastalıkları, polip, rektal hastalıklar, anal ve rektal fissürler kabızlığa neden olabilir.
BELİRTİLERİ
Bazı bebekler günde birkaç kez dışkısını yaparken bazı bebekler 2-3 günde bir dışkısını yapar. Bu durumda panik yapmayın. Çocuğun dışkısı sertse ve çocuk dışkılama sırasında zorlanıyor ve ağrı hissediyorsa gerçek bir kabızlıktan bahsedilebilir.
Kabızlık bebeklerde ağlama nöbetleri, huysuzluk ve uykusuzluğa yol açabilir. Ayrıca karın ağrısı, sinirlilik ve makat bölümünde çatlaklar görülebilir.
Doktorunuz ekstra sıvı veya bir miktar meyve püresi önerebilir. Kabızlık devam ederse ve bebeğinizin karın ağrısı, bulantı veya kusması varsa hemen doktoru arayın.
ÇOCUKLARDA İSE SIK GÖRÜLEN BELİRTİLER ŞUNLARDIR
- Birkaç gün tuvalete çıkmama
- Tuvaletini yaparken zorlanma ve katı dışkı
- Ayak uçlarında durma ya da bağırsak hareketini tutmak için dans eder gibi görünmek
- Karın ağrısı ve şişlik
- Sızıntı nedeniyle kirlenmiş iç çamaşırı
- Enkomprezis: Makattaki taşlaşmış olan dışkının boşaltılamaması nedeniyle yeni gelen ve nispeten daha yumuşak olan dışkının alta kaçırılması
- Dışkının mesaneye bastırması nedeniyle idrar kaçırma
- Makatta kan gelmesi
- Sık görülen idrar yolu enfeksiyonları
- İştahsızlık
- Normalden farklı olan huysuz davranışlar
KABIZLIĞIN GEÇMEDİĞİ DURUMLARDA
Kabızlığın ilerlemesi ya da ilaçlara yanıt vermediği durumlarda daha geniş bir inceleme için Çocuk Gastroenterolojisi uzmanına başvurmak gerekir. Kabızlık nedenlerine ait tetkikler tekrarlanır ve ileri incelemeler yapılır.
Kabızlıktaki sürecinde alarm semptomları şunlardır:
- İshal atakları
- Makattan kanamaların olmaya başlaması
- Dışkılama yapılamaması
Bu durumda kolonoskopi, rektoskopi, rektal manometri incelemeleri yapılabilir. Tedavi için Çocuk Cerrahisi uzmanına başvurmak gerekebilir.
TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Uzun süren ya da eksik tedavi edilen kabızlık sonucu anüs kenarında çatlak oluşur. Daha sonraları anüs kenarlarında mor renkte damar genişlemeleri belirir. Eğer kabızlık tedavisiz kalırsa, bunlar daha ileri yaşlarda (ilk gençlik döneminde) hemorid (basur) halini alırlar.
Uzun süren olgularda giderek dışkılama mekanizması bozulacaktır. Bunu gaita kaçırma ve hatta gaitasını hiç tutamama gibi tedavisi son derece güç durumlar izleyebilir. Bu nedenle tedavi başlangıcında alınan iyi sonuçlara bakarak tedavi kesilmemeli, tekrarlamaması için sabırla ve dikkatle sürdürülmelidir.
Tedavide özellikle kabızlık nedeni olduğunu iyi bildiğimiz besinler (muz elma ve havuç, kola, çay, aşırı tüketiliyorsa inek sütü) kabızlık geçene kadar diyetten uzaklaştırılmalıdır. Dolayısıyla bu besinleri bebeklere başlarken aşırıya kaçmamaya özen gösterilmesi yerinde olacaktır.
Çok miktarda inek sütü tüketen çocuklarda kabızlık ortaya çıkmasından bu besini tek başına sorumlu tutanlar da vardır. Kabızlığın derecesine göre gaita yumuşatıcı ilaçların da doktor kontrolünde kullanımı faydalı olacaktır. Eğer çatlak varsa tedavisi edilmeli ve çocuğun acı duymadan gaita yapması sağlanana kadar tedaviye devam edilmelidir.
Çocukta iyi bir tuvalet alışkanlığı sağlanabilmesi için şunlar önerilebilir. Ne zaman nerede geleceği belli olmayan dışkılama arzusu çoğunlukla en olmadık zamanları seçer ve ertelenir. Her erteleme kabızlığa bir adımdır. Her gün, özellikle bir öğünün (örneğin kahvaltının) peşinden gaita yapmaya alıştırılan çocukların tüm yaşantıları boyunca rahat ettikleri bildirilmektedir.
Gaita tutma becerisi çocuktan çocuğa büyük değişiklikler göstermekle birlikte genellikle 1-3 yaş arasında gerçekleşir. Bu eğitim sırasında çocuğa baskı yapılmamalı, yüreklendirmekle yetinmelidir. Asla ceza konusu olmamalı ve bunun normal bir vücut işlevi olduğu uygun bir dille anlatılmalıdır.
Kabızlık çocuklarda çeşitli sorunlara yol açabilir ve bu durumlarda cerrahi dahil farklı tedaviler uygulanabilir. Bu sorunlar, anal fissür, fistül gibi makatta çatlaklar, dışkı kaçırma veya hemoroid olabilir.
EVDE YAPILAN KABIZLIK TEDAVİSİNDE
Beslenme alışkanlıklarının düzeltilmesi, sulu ve yumuşak gıdalarla beslenme, tuvalet eğitimi ve bazı ilaçlar kabızlığın ortadan kalkmasını sağlar. Kabızlık uzun vadeli, sık sık tedaviye cevabın kontrol edildiği bir süreç gerektirir. Bu nedenle sabır ve düzenli takip önem taşır. Makat darlığı, makatta çatlak gibi durumlar oluşursa ciddiye almak gerekir.
Çocuk Gastroenterolojisi uzmanı ile görüşerek kabızlığa neden olabilen faktörlerin düzenlenmesi, kabızlığa neden olan tüm gıdaların kaldırılması, beslenme sıklığının düzenlenmesi, öğretmen ve evde bakım veren kişi ile iletişimde olmak gerekir.
Çocuğun tuvalet eğitimden korkmaması için diyalog halinde olmak, bu konuyu yeri geldiğinde pedagog veya çocuk psikiyatrisi uzmanı ile tartışarak etken faktörler ortadan kaldırmak gerekebilir.
Beslenmede kabızlık önleyici diyete girmek kolay görünse de uygulaması zor olabilir ve pedagojik yardım gerekebilir.
