Tüp bebek denemelerinde her zaman başarılı sonuç elde etmek mümkün değil. Ancak genç bir çiftin genel olarak 2-3 deneme içinde hamile kalması gerekiyor. Anadolu Sağlık Merkezi Kadın Sağlığı Bölüm Koordinatörü Prof. Dr. Aydın Arıcı “40 yaş üstü grupta ise başarısızlık oranları normal olarak yükseldiği için deneme sayısı artabilir.” Diyerek tüp bebek uygulamaları ile ilgili bilgi veriyor.
Başarısız tüp bebek gebeliklerinden sonra yeniden deneme yapılmalı mı?
Tüp bebek denemelerinde her zaman başarılı sonuç elde etmek mümkün değildir. Tüp bebekte başarı oranları değerlendirilirken göz önüne alınması gereken en önemli faktör kadının yaşıdır. Yaş ilerledikçe başarısızlık oranları artar. Bunun en önemli nedeni yaşın ilerlemesi ile yumurtalarda genetik bozuklukların daha sık görülmesidir. Ancak genç çiftlerde bile her şeyin normal gözükmesine rağmen tüp bebek tedavisi ile bile hamilelik oluşmayabilir. Bu noktada tıbbın her şeyi açıklayamaması nedeni ile ‘Kader, Şans, Alın Yazısı’ gibi öneriler getirilebilmesine rağmen, tıp bilim adamlarının önerisi yeniden deneme yapılmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, ilk denemeden ders alınması ve o çiftin ilk denemedeki cevabı dikkatle incelenerek, ikinci denemede daha başarılı olmalarına çalışmaktır.
Facebook üzerinden yaptığımız canlı yayında Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Cem Fıçıcıoğlu sorularınızı yanıtladı. İşte Tüp Bebek ve Yardımcı Üreme ile ilgili en çok merak edilenler:
Tüp bebekte başarısız olma yüzdesi ne kadar?
Tüp bebek başarı oranlarında en önemli faktör kadının yaşıdır. Genellikle iyi tüp bebek programlarında eğer kadının yaşı 35’ten genç ise, her şey mükemmel gitse bile her denemede başarı oranı yaklaşık %60 civarındadır. 35-37 yaş gurubunda hamilelik oranları %45’e iner. 38-40 yaş gurubunda ise bu oran %30 civarındadır. Bu oran 40-42 yaş gurubunda %20’ye iner ve 42’nin üstünde ise daha da düşük sayılara ulaşır. 45 yaş ve üstü kadınlarda her denemede hamile kalma şansı %5’in altındadır. Kadının yaşının ötesinde birçok başka faktör de başarıyı etkiler. Bunların başında erkeğin spermlerinin normal olup olmaması, kadında yumurtlama fonksiyonlarının normal olup olmaması, rahim yani ‘uterus’ da herhangi bir sorun olup olmaması gelir.
Bir aile en fazla kaç denemede bulunmalı?
Bir ailenin en fazla kaç denemede bulunacağı biraz o ailenin maddi ve manevi gücüne bağlıdır. Ancak genç bir çiftin genel olarak 2-3 deneme içinde hamile kalması gerekir. O nedenle bir kez başarısız sonuçla umutsuzluğa kapılmamaları gerekir. 40 yaş üstü grupta ise başarısızlık oranları normal olarak yükseldiği için deneme sayısı artabilir. Fakat örneğin 6 denemede başarısız olmuş bir çiftin 7. denemede başarılı olma şansı çok düşüktür. Bir sayı vermek gerekirse, genel olarak 6 dan fazla deneme pek tavsiye edilmez. Bu tavsiye vücuda bir zarar verme korkusundan ziyade artık başarı olasılığının çok azalmış olması nedeni iledir. Her konuda olduğu gibi bu konuda da istisnalar vardır; arada sırada gazetelerde haber olarak okuruz, örneğin 12 başarısız denemeden sonra 13. denemede hamile kalan çiftlerin hikayelerini. Burada dikkat edilmesi gereken husus bunların gazete haberi olacak kadar nadir olaylar olduğudur.
Her deneme bir sonrakinin başarı şansını etkiler mi?
2005 yılında yayınlanmış bir bilimsel makaleden aldığım grafiği yukarıda gösteriyorum. Avrupa’da 750 çift üzerine yapılmış bu çalışmada grafiğin solundaki sayılar yaş faktörüne bakmadan her tüp bebek denemesindeki canlı doğum oranlarını göstermekte. Alttaki sayılar ise hamile kalamamış çiftlere kaçıncı denemenin yapıldığını gösteriyor. Bu araştırma bize şu bilgiyi veriyor: Birinci denemede başarısız olan bir çiftin ikinci denemesinde beklenen başarı oranı ilkinin %70’idir. Daha sonraki denemelerde ise başarı şansı sürekli olarak bir öncekinin yarısı kadardır. Burada önemli olan tabii ki fazla bir araştırma yapmadan körlemesine üst üste tüp bebek denemesi yağmamaktır. Her denemeden sonra detaylı olarak başarısızlığın nedenleri araştırılmalı ve gereken tedaviler yapılmalıdır. Başlangıçta gözden kaçmış olabilecek birçok sorun olabilir.
Üst üste başarısız denemede bulunan çiftlerin ruhsal durumu nasıl etkileniyor?
Her tüp bebek denemesi bir çifti her açıdan etkiler. Bunların içinde en önemlisi ruhi durumdur. Tüp bebek tedavisi sırasında hem doktor hem de tedavi gören çift doğal olarak büyük ümitler içinde tedaviye başlar ve sürdürür. Tedavinin her aşamasında bu ümit daha da artar. Sonucun başarısız olması genellikle büyük bir ruhsal çöküntüye sebep olur. Burada hormon iniş çıkışları nedeni ile ilaveten ruhsal açıdan en çok etkilenen de bayanlardır. Ruhsal durumun yanı sıra çiftlerin hem fiziksel hem de maddi açıdan etkilenmemeleri mümkün değildir.
Tüp bebek denemelerinin sayısı kanunlarla sınırlandırılabilir mi? bunu yapan ülkeler var mı?
Tüp bebek denemelinin sayısı ancak genel sağlık sigortası olan ve tüp bebek masraflarının devlet tarafından karşılandığı ülkelerde sınırlandırılabilir. Örneğin, İskaninav ülkelerinde tüp bebek tedavisi tamamen devlet tarafından karşılanır, ancak 3 deneme ile sınırlıdır ve yaş sınırı konmuştur. Avusturalya’da ise 6 deneme ile sınırlanmıştır. İsrail’de ise sınır yoktur. Hiçbir ülkede kendi tedavisinin parasını kendisi verdiği müddetçe bir çifte tüp bebek denemeleri kanunlarla sınırlandırılmamıştır.
Başarısız bir denemeden ne kadar sonra bir başkası denenebilir?
Başarısız bir tüp bebek denemesinden sonra en az bir ay ara vermek gerekir. Burada önemli olan sadece fiziksel nedenler değildir. Ruhsal açıdan da özellikle kadınların kendilerini toparlayabilecekleri bir zaman gerekmektedir. Genç çiftlerde arayı bir kaç aya çıkarmak daha uygun olabilir. 40 üstü yaş grubunda ise arayı çok açmak yaşa bağlı olarak başarı oranlarını azaltabileceğinden çok fazla beklenmemesini tavsiye ederiz.
Her bir deneme için hormon almak kadının sağlığını olumsuz etkiler mi?
Her tüp bebek denemesinin belirli riskleri vardır. Bu riskler ‘hiperstimülasyon’ dediğimiz yumurtalıkların aşırı uyarılması, ve yumurta toplama işlemi sırasında kanama veya enfeksiyondur. Ben bu risklere bir de çoğul gebelik riskini de eklemek istiyorum çünkü uzun vadede bunun önemli bir komplikasyon olduğuna inanıyorum. Tüp bebk tedavisi sırasında yumurtalıkların uyarılması ile östrojen hormon salgısı artar. Bunun da vücutta su tutulması, göğüslerde ve karında şişkinlik, ruhi açıdan hassasiyet gibi etkileri vardır. Ancak bu etkiler geçicidir ve tedavi bitiminde ortadan kalkar. Sağlık açısından bu tedavilerin uzun vadeli olumsuz etkileri yoktur.
Siz başarısız olan çiftlere ‘üzülmeyin yine denersiniz’ mi diyorsunuz?
Başarısız olan çiftlere tabii ki önce moral destek vermek gerekiyor. Birçok çift kendilerinde bir eksiklik, bir yetersizlik olduğunu düşünür ve ruhsal açıdan oldukça etkilenir. Dolayısı ile üzülmeyin, yine denersiniz demek moral destek vermek açısından uygun olabilir. Ancak hekim olarak başarısızlığın sebeplerini en ince ayrıntılarına kadar inceleyip tedavi etmeye çalışılmalıdır. Bir sonraki denemenin başarı şansını arttırmanın en doğru yolu budur.
Ortada hiçbir neden yokken tüp bebek uygulamasına karşın hamilelik oluşmuyorsa ne yapıyorsunuz?
‘Ortada hiç bir sebep yokken’ sözü aslında bizim anlayabildiğimiz bir sebep yok demektir. Gerçekte hamilelik olmamasının muhakkak ki bir sebebi vardır ama tıp ilimi şu anda her şeyi anlamaktan çok uzaktadır. Bir çift tüp bebek denemesine başlarken bazı temel testler yapılır. Fakat genel olarak en ince detaylara kadar inceleme yapılmaz. Bunun nedeni birçok kez bazı testlerin oldukça pahalı olması ve pozitif (yani sorun olması) sonuç bulma olasılığının oldukça düşük olmasıdır. Bu gibi testler ancak başarısız denemelerden sonra yapılabilir. Bir örnek olarak vermek istiyorum, adenomiyozis dediğimiz rahim duvarının kalınlaşması ve ağrılı adet görme ile kendini belli eden bir hastalıkta tüp bebek denemeleri ‘ortada hiç bir sebep yokken’ başarısızlıkla sonuçlanabilir. Bu hastalığın teşhisi en iyi MR (magnetik rezonans) ile konabilir. Şimdi her tüp bebek olacak kişiye MR mı yaptırmamız gerekiyor? Cevap tabii ki hayır. Bu test hem pahalı, hem de sıradan 100 kişiye yapsanız, ancak 1-2 kişide pozitif çıkacaktır. Bu nedenle bu gibi sıklıkla görülmeyen sorunları ancak başarısızlıkla sonuçlanmış denemelerin akabinde araştırmamız gerekir. Fakat gerektiğinde de bu gibi testlerden kaçınmamalıdır. Başarısız denemelerden sonra muhakkak rahimin tekrar iyi bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Bunun yanı sıra, gerek eşlerde gerekse de embriyolarda genetik araştırma yapılabilir. Detaylı olarak genel sağlık değerlendirmesi yapılması da gerekir. Bu şekilde gizli şeker, gizli tiroid bozuklukları veya başka hormon bozuklukları ortaya çıkarılıp tedavi edilebilir.
Denemelerin ardından sürekli düşük oluyorsa bir aile ne kadar denemede bulunmalı?
Öncelikle düşüklerin sebepleri araştırılmalıdır. Bunlar genetik sorunlar olabileceği gibi bağışıklık sistemindeki bozukluklara da bağlı olabilir. İkinci düşükten sonra mutlaka hem rahim içinin, hem bağışıklık sisteminin, hem de genetik nedenlerin incelenmesi gerekir. Bayan yaşının ileri olmasına bağlı düşükler genellikle embriyolardaki kromozom anomalilerine bağlıdır. Bunlar bir sonraki tüp bebek denemesinde ‘preimplantasyon genetik tanı’ yöntemi ile önemli ölçüde azaltılabilir.
Her denemede tüp bebek merkezi ve doktor değiştirmeli mi bunun yararı mı var zararı mı?
Her denemede tüp bebek merkezi ve doktor değiştirmek pek yararlı değildir. Her deneme başarısız dahi olsa bir sonrakine ışık tutar, dolayısı ile aynı merkezde 2. veya 3. deneme yapmak daha faydalı olabilir. Ancak bu konuda kendini kanıtlamış merkez veya doktorlardan görüş alınabilir. Öte yandan, genellikle 3. başarısız denemeden sonra hem hekimde hem de tedavi gören çiftde psikolojik bir yorgunluk ve hırpalanma başlar. Bu durumda başka bir merkezde deneme yapılması yeni bir umut vermesi açısından yaralı olabilir.
Başarısız tüp bebek denemelerinden sonra aileye bir sonrakinin maliyeti ne kadar oluyor?
Başarısız tüp bebek denemelerinden sonra aileye maliyet genel olarak pek değişmemekte. Bazı merkezler ikili veya üçlü deneme paketleri halinde özel fiyatlar verebilmekteler. Özellikle başarısızlıkla sonuçlanan denemeleri takiben ek yapılacak testlerin aileye olan mali yükü arttıracağı düşünülecek olursa kanımca 2. veya 3. denemelerde ailelere bazı indirimlerin uygulanması madden ve manen yararlı olur.
