Çocuklarda obezite, çocukluk çağında ve çocuğun gelecekteki yaşamlarında sağlık problemleri açısından çocuğu riskli duruma sokabilen, tedavi edilmesi gereken bir konudur. Daha çok yetişkinlerde görülen diyabet, kolesterol, tansiyon gibi sağlık sorunlarının erken zamanlarda görülmesine yol açabilir.
Çocukluk Obezitesi Neden Olur?
Çocukluk obezitesi nedenleri arasında öne çıkan faktör aileden kaynaklı beslenme davranışları olsa da birçok faktörden kaynaklı gelişebilir. Bu sebepler şu şekilde sıralanabilir:
- Fast food türü besinlerin sıklıkla yer aldığı batı tarzı beslenme,
- İşlenmiş ürünleri yüksek miktarda içeren paketli gıdaların tüketimi,
- Diyabet ve obezitenin önünü açan yüksek basit şeker içeriğine sahip şekerli ve gazlı içecekler,
- Obeziteye genetik yatkınlık,
- Tiroid hormon bozuklukları gibi kilo almaya neden olan bazı hastalıklar,
- Hormonal faktörler,
- Kullanılan ilaçlar veya medikal uygulamalar,
- Şekerleme ve atıştırmalıkların sıklıkla tüketilmesi,
- Fiziksel aktivite azlığı,
- Ekran karşısında geçirilen sürenin artması,
- Bilgisayar oyunları ile fazla süre geçirmek,
- Sınavlar ve ödevler dolayısıyla masa başında geçirilen sürenin artması,
- Uyku bozuklukları,
- Uykuyu yeterince ve doğru saatlerde alamamak,
- Egzersiz ve spor alışkanlığı edinmemek.
Unutulmamalıdır ki çocuklar en çok ebeveynlerini örnek alır. Bu durum beslenme için de geçerlidir. Çocuğun bulunduğu ortamdaki beslenme düzeni sağlığını doğrudan etkileyecektir.
Obez Çocuk Kategorisinin Riskleri
Çocukluk çağı obezitesi, daha çok yetişkinlerde görülen bazı hastalıkların çocukluk çağında da görülme ihtimalini artırabilir. Bu hastalıklar şu şekildedir:
Diyabet: Obezite insülin direncine neden olarak vücuttaki şekerin kontrol edilmesini zorlaştırmakta ve diyabet için risk teşkil etmektedir. Diyabet sadece obezite ile ilişkili değildir. Çocuğun besin tüketim alışkanlıkları da diyabet riskini etkiler. Paketli ve işlenmiş gıda tüketimi, şekerli içecekler, basit karbonhidrat içeriği yüksek besinler de çocuğun beslenmesinde gözden geçirilmelidir.
Kolesterol ve Yüksek Kan Basıncı: Obez çocuk için obezitenin nedeni yüksek yağlı bir diyet ise bu durum ileride damarlarda plak birikmesine ve damarların sertleşmesine, kalpte oluşabilecek hasarlara neden olabilir. Ayrıca atıştırmalıkların içerdiği yüksek tuz miktarı da ilerleyen dönemde tansiyon hastalığına yatkınlığı da artırmaktadır.
Karaciğer ve Böbrek Rahatsızlığı: Yanlış beslenme tarzı ve kilo fazlalığı çocuğun vücudunda yük oluşturup organlarda hasar bırakabilir. İlerleyen yaşlarda görülen karaciğer hastalıkları riskini artıran karaciğer yağlanması organ hasarlarına örnek olarak gösterilebilir.
Solunum Sistemi Rahatsızlıkları: Astım, nefes almada zorluk, egzersiz sırasında nefes kontrolünün zorlaşması gibi sağlık problemleri obez çocuklarda sıklıkla görülmektedir. Uyku sırasında uyku apnesi olarak görünüyorsa teşhis ve tedavisi önemlidir.
Kemik ve Eklem Rahatsızlıkları: Çocuklarda aşırı kilo vücuttaki kemik ve eklemlerin üzerinde baskıya neden olur. Eklem ağrıları, kalça veya sırt yaralanmaları görülebilir.
Sosyal Riskler: Çocuklar bu süreçte birbirlerine karşı acımasız olabilmektedir. Birbirlerine yapmış oldukları fiziksel eleştiriler, dalga geçme, akran zorbalığı gibi kötü davranışlar çocuklarda öz güven eksikliği, öz saygının hasar görmesi, depresyon, anksiyete gibi sonuçlar doğurabilir. Bu süreci iyi yönetmek için uzman bir çocuk psikoloğundan yardım almak önemlidir.
Çocuklarda Obezite Teşhisi
Çocukluk çağında obezitenin teşhisi yetişkinlerle aynı değildir. Yetişkinler için kullanılan BKİ sınıflaması çocuklar için kullanılmaz. Boy ve kilo değerleri kullanılarak hesaplanan BKİ (Beden Kütle İndeksi) değerinde çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre sağlıklı aralıkta olup olmadığına bakılır. Bu işlemin alanında uzman beslenme uzmanları tarafından yapılmalıdır. Çocuğu düzenli aralıklarla takip etmek, boy, kilo ve bel çevresi değerlerini sağlıklı yaşıtlarıyla kıyaslayarak değerlendirmek önemlidir.
Çocuklarda Obezite Tedavisi
Çocukluk çağında obezite ile mücadele etmek için aileye büyük sorumluluk düşmektedir. Obez çocuklarda amaç çocuğu zayıflatmak değil, ona doğru beslenme alışkanlıklarını kazandırabilmektir.
Beslenme Tedavisi: Hızlı kilo vermeye neden olan popüler diyet uygulamaları çocuklar için uygun değildir. Büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkilerler. Bunun yerine çocuğa doğru beslenme alışkanlıkları edindirmek önemlidir. Çocuğun diyetinde şu değişiklikler yapılabilir:
- Ara öğünlerde paketli işlenmiş gıdaların yerine meyve ve sebzelerin konulması,
- Yağ içeriği yüksek fast food gıdalar yerine çocukla birlikte evde sağlıklı pişirme yöntemleri kullanılarak hazırlanabilecek besinlerin tercih edilmesi,
- Gazlı ve şeker içeriği yüksek içecekler yerine ayran, taze sıkılmış sebze veya meyve suları, süt, kefir gibi sağlıklı içeceklerin tercih edilmesi,
- Çocuğun yaşam alanındaki tüm bireylerin sağlıklı beslenme davranışları edinmesi,
- Okul yaşamındaki yanlış beslenme tercihlerinin sağlıklı alternatifleriyle yer değiştirilmesi,
- Beyaz ekmek, pirinç, patates gibi nişasta içeriği yüksek karbonhidratları çocuğun diyetinde azaltılıp yerine tahıllı ekmekler, bulgur, yulaf gibi posa içeriği daha yüksek karbonhidrat kaynakları arttırılmalıdır.
- Çocukların büyümesi ve gelişmesi için etkili olan süt ve süt ürünleri mutlaka çocuğun diyetine eklenmelidir.
Bu süreçte sağlıklı beslenme davranışlarının oturmasının zaman alacağını unutmamak gerekir. Zararlı ancak oldukça çekici olan sağlıksız besinlerden uzak durmanın çocuklar için ne kadar zor olacağı fark edilmeli ve çocuğa destek olunmalıdır. Mutlaka bir diyetisyen uzmanlığına başvurulmalıdır.
Egzersiz: Çocuğun hem kemik sağlığının hem de bedensel ve sosyal gelişiminin desteklenmesi için egzersiz ve spor önemlidir. Ayrıca kilo kontrolü sürecini de kolaylaştırır. Fiziksel aktivitenin artırılması için bazı ufak değişikliklerden yararlanılabilir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Okul ile ev arası yürüme mesafesindeyse, araba veya servis kullanmak yerine okula yürüyerek veya bisikletle gidip gelmesini sağlamak,
- Bilgisayar, televizyon veya telefon ile geçirdiği vakit için çocukla anlaşarak süre kısıtlaması koymak,
- Spor faaliyetlerine katılımı için destek olmak, çocukların kendisine en uygun sporu seçmesi için üzerinde baskı yaratmayacak şekilde çabalamak,
- Ailecek merdiven kullanımını yaygınlaştırmak, birlikte açık hava etkinliklerine katılmak, doğada vakit geçirmek,
- Okulda diğer velilerle birlikte fiziksel aktiviteyi artıracak etkinlikler planlamak.
Uyku Düzeni: Araştırmalar göstermektedir ki uyku süresinin yeterli olmaması hormonlar üzerinde etki göstererek açlık tokluk dengesini bozmaktadır. Bu durum da obezite için risk teşkil etmektedir. Çocukların daha yeterli ve dengeli bir uyku geçirmeleri için aileler de geç saatlere kadar uyanık kalmamalı, çocuğa örnek olmalıdır. Günde 8-10 saat uyumak ve 23:00-02:00 arası mutlaka uykuya denk getirmek yaş aralığına göre değişmekle birlikte çocuklar için en sağlıklı olanıdır. Evde gereken düzenin oluşturmakta zorlanılması durumunda uzman bir psikologdan destek alınabilir.
Çocukların ilerleyen hayatlarında sağlık açısından güvende olmalarını sağlayabilmek için, çocukluk çağı obezitesinde zamanında müdahale etmek ve alanında uzman diyetisyenlerle birlikte çalışmak son derece önemlidir. Çocuklarda obezite görülmesinin en büyük nedeninin aile kaynaklı olduğu ve eğer çocuğun beslenme davranışları değiştirmek isteniyorsa öncelikle çocuğun yaşam alanındaki beslenme hatalarının düzeltilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Alanında uzman diyetisyenler eşliğinde düzenli aralıklarla çocukların boy ve kilo değeri takip edilmeli, gelişimi yakından izlenmelidir. H
