Anne babanın paniğe kapılmasına sebep olan kafatası şekil bozuklukları ile ilgili bilinmesi gerekenler. Hangi ayda yastık kullanmaya başlamalı, ne zaman doktora götürülmeli, nasıl yatırılmalı?
Kafatası 5 adet kemikten oluşur ve bu kemikler “sütür” adı verilen oynamaz eklemlerle birleşir. Yeni doğan bebekte bu kemikler birbirinden ayrıdır. Sütürler beynin gerekli şekilde büyüyebilmesi için bir yaşına kadar açık kalırlar. Bu sayede beynin en hızlı geliştiği ilk bir yaş ve sonrasındaki çocukluk döneminde kafatası beynin gelişimine göre şekil alır.
Bebeklerde kafa şekil bozukluğu özellikle doğum sonrası ilk günlerde sık görülür. Aileleri çok endişelendiren bir durum olsada, çoğunlukla bebeğin beyin gelişimini etkilemeyen, kendiliğinden veya bir takımbasit önlemlerle düzebilen bir durumdur. Ancak nadir olarak görülse de kafa şekil bozukluğuna neden olan ”kraniosinostoz” gibi bazı hastalıklarda bebeğin beyin gelişimi etkilenir ve beyin gelişiminin etkilenmemesi için ameliyat gerekebilir.
Kafa şekil bozukluğu olan bebeklerin, mutlaka çocuk doktoru tarafından değerlendirilmesi gerekir. Düzenli muayene ve takiplerle kafa şekil bozukluğunun nedenleri anlaşılır, düzelmesi izlenebilir. Kafa şekil bozukluğunun geç kalınmadan değerlendirilmesi ve gerekli işlemlerin erken başlanması önemlidir. Bebeğin 5 kafa kemiği arasındaki eklemler (sütürler) 13 aylık olduğunda birleşir ve kafatası tek kemik haline gelir. Kafatası şekil bozukluğunda en kritik dönem 3-8 ay arasıdır. Bu aylar arasında uygulanan tedavi yöntemlerinden olumlu sonuç alınabilmektedir. Ancak 13. ay sonrasında kafatası deformasyonunun düzelme imkânı çok düşüktür.
Bebeklerde Kafa Şekil Bozukluğu Nedenleri
Doğuma Bağlı Molding
Doğumdan sonraki ilk günlerde bebeğin kafa şekli uzamış ya da asimetrik olabilir. Bunun nedeni doğum kanalından geçerken bebeğin baş kemiklerinin dar kanala girebilmek için uyum sağlamaya çalışmasıdır. Buna molding (şekil verme) denir. Birkaç günde normale döner.
Üstüste Binme (Over-riding)
Kafa kemiklerinin birbiri üzerine hafifçe binmesidir. Elle dokunarak daha kolay anlaşılabilir. Normal doğumlarda daha sıktır, kendiliğinden düzelir.
Pozisyonel Molding
Anne karnında ve/veya doğum sonrası erken dönemde maruz kalınan mekanik etkenlere bağlı olarak gelişen kafatası şekil bozukluğudur.
Pozisyonel Molding Nedenleri;
- Bebeğin anne karnındaki duruş pozisyonu
- Bebeğin hep aynı pozisyonda yatırılması (Düz Kafa Sendromu)
- Bebeğin boynunda eğrilik (tortikolis)
Kraniosinostoz
Kafa kemikleri arasındaki eklemlerin (sütürlerin) erken kapanmasıdır. Bu eklemlerin hepsi birlikte kapanırsa küçük kafa (mikro sefali) olur, biri kapanır biri açık kalırsa kafa şekil bozukluğu olur. Her durumda, kraniosinostozda beyin gelişmi etkilenir. Kraniosinostozu olan bebekler vakit kaybeden beyin cerrahi doktoru tarafından değerlendirilmeli ve gerekli ise ameliyat edilmelidir. Kraniosinostozu olan bebekler genellikle 3. – 9. aylar arasında ameliyat edilir. Ameliyat sonrası takip çok önemlidir.
Düz Kafa Sendromu
Doğumdan sonra ilk aylarda, bebeğin hep aynı pozisyonda yatırılması sonucu, yatırıldığı kemiğin düzleşmesi durumudur. Şekil bozukluğu olsa da beyin gelişimi ve nörolojik gelişimi etkilemez. Ancak gerekli önlemler alınmazsa bu şekil bozukluğu nadiren de olsa kalıcı hale gelip büyüdüğünde estetik kaygılara neden olabilir.
Yatış pozisyonundan kaynaklanan şekil bozukluklarında bebeğinizin yatış pozisyonunu değiştirerek düzeltmek mümkün olabilmektedir. Bunun için kafadaki deformasyon ilk fark edildiğinde bebek 6. ayından küçükse ve deformasyon hafif ve orta şiddetteyse, çocuk doktoru takibi ile öncelikle 1-2 ay yatış pozisyon değişimi ile düzelmesi beklenmelidir. Pozisyon değiştirmek; bebeği sırtüstü yatırırken başının düzlüğün olduğu yerin zıt tarafına dönük yatırılmasıdır.
Kafatası şekil bozukluğunda en kritik dönem 3-8 ay arasıdır. Bu aylar arasında uygulanan tedavi yöntemlerinden olumlu sonuç alınabilmektedir. Ancak 13. ay sonrasında kafatası deformasyonunun düzelme imkânı çok düşüktür. Bu nedenle bebeğin kafatası şekil bozukluğu, yatış pozisyon değişimine cevap vermiyorsa başının radyasyon içermeyen 3 boyutlu incelemesi yapılarak ileri tedavi yöntemleri uygulanmalıdır. Bebeğin kafatası boyutlarına uygun ve deformitesine özgün kask tasarlanır. Günün önemli bir kısmında (sadece banyo sırasında çıkarılır, günlük 20 saatin üzerinde takılı kalmalıdır) bebeğin kafasına takılan kasklı tedavi yöntemi olumlu sonuç alınabilmektedir. Tedavinin belli dönemlerinde bebeğin kafatası 3 boyutlu olarak incelenerek düzelmenin boyutlarına göre tedavinin devam edip etmeyeceği kararlaştırılır.
Bebeğiniz 1 yaşına gelmeden yastık kullanmayın
Başın sağlıklı büyümesi, bebeğin beyninin de sağlıklı bir şekilde büyüdüğünü göstermektedir. İlk aylarda en hızlı büyüyen vücut bölümü olan kafatası, bebeğin tüm vücudu gibi kolayca şekil değiştirebilmektedir. Başın ön bölgesinde bulunan bıngıldak 9-18. aylar arasında kapanmaktadır. Bu dönemlerde ebeveynler, bebeklerinin kafasının arkasındaki düzlük ve diğer taraflarındaki asimetrik bozukluklar nedeniyle panik yapmaktadır. Kafatasındaki şekil bozukları genellikle şu nedenlerden kaynaklanmaktadır;
• Bebeğin anne karnındaki duruş pozisyonu
• Doğumun uzun ve zor olması
• Bebeğin küvözde kalması
• Bir yaşından önce yastık kullanımı
• Boyun kaslarındaki kısalık
Beyin gelişimine de etki eden kafatası şekil bozuklukları kalıcı olmasın
Doğumdan sonra fark edilen kafatası şekil bozuklukları, bazı aileler tarafından düzelir diye kendi haline bırakılmaktadır. Ancak kafatası şekil bozukluklarının bir kısmı kalıcı olabilmektedir. Bunun için erken teşhis ve önlemlerin alınması önemlidir. Yapılan araştırmalar bebeğin boyun kasındaki kısalık ya da gerginliğin % 85-90 oranında baş şekil bozukluğuna sebep olduğunu ortaya koymaktadır. Boyundaki bu direnç yetişkinlerdeki boyun tutulması gibidir. Fakat bebekler bu pozisyonu haftalarca muhafaza ettikleri için kafatasına etkisi çok daha yüksek seviyede olmaktadır.
Bebeğinizin kafatası şekil bozukluğunun sebebinin iyi araştırılması gerekmektedir. Şekil bozukluğunun boyun kaslarından kaynaklanması durumunda fizyoterapi ile bebeğin boyun kasları güçlendirilebilmektedir. Böylece henüz tüm kafatası kemikleşmeden yapılacak tedavi ile şekil bozuklukları düzeltilebilmektedir.
Yatış pozisyonunu doğru ayarlayın
Yatış pozisyonundan kaynaklanan şekil bozukluklarını ise bebeğinizin yatış pozisyonunu değiştirerek düzeltmek mümkün olabilmektedir. Bunun için kafadaki deformasyon ilk fark edildiğinde bebek 6. ayından küçükse ve deformasyon hafif ve orta şiddetteyse, pediatri uzmanının yönlendirmesi ile öncelikle 1-2 ay yatış pozisyon değişimi ile düzelmesi beklenmelidir. Pozisyon değiştirmek; bebeği sırtüstü yatırırken başının düzlüğün olduğu yerin zıt tarafına dönük yatırılmasıdır.
Çok basit gibi görünse de bunu başarmak gerçekten zordur. Pek çok ebeveyn uygulamada oldukça zorlanmaktadır. Bunu bu kadar zor yapan ise bebeğin boyun kasında bulunan gerginlik ve kısalıktır. Bebek ısrarla yatırıldığı yönün tersine dönebilmektedir. Mümkün olan en erken dönemde bir fizyoterapist ile birlikte çalışarak bu gerginliğin üstesinden gelinmesi en doğrusu olacaktır.
